Wat hebben jongeren nodig voor hun mentaal welzijn?
Als kinderen en jongeren worstelen met hun mentale gezondheid, is er geen tijd te verliezen. Toch stoten ze op wachtlijsten en moeilijk toegankelijke hulpverlening. ‘Een kind met een gebroken been wordt meteen geholpen, een kind met een gebroken hart moet het vaak zelf zien te redden’, zegt kinderpsychiater Eva Kestens.
Uit onderzoek van de CM-Studiedienst blijkt dat meer jongeren kampen met mentale problemen sinds de coronacrisis, en dat bestaande problemen in ernst toenamen. Dat is slecht nieuws, want de hulpverlening had het al moeilijk. Er was al te weinig capaciteit om snel en intensief te helpen, met wachtlijsten tot gevolg. De druk op het systeem is alleen maar groter geworden.
Nochtans is het net bij kinderen belangrijk om mentale problemen snel op te sporen en te behandelen. Dat vertelde dr. Kestens op de CM-studiedag ‘Geestelijke gezondheid, kruispunt van ongelijkheden’.
Hoe je met emoties omgaat, leer je aan in de kindertijd
Leren op het juiste moment
Waarom kun je bij kinderen niet wachten om een behandeling op te starten?
Eva Kestens: ‘Bij een kind is het brein nog in volle ontwikkeling. Voor alles wat een kind moet leren is er een ideale leeftijd om die input te krijgen. Op dat moment leer je het meest efficiënt.'
'Denk bijvoorbeeld aan je moedertaal. Elk kind is in staat om gelijk welke moedertaal te leren: Chinees, Turks, Nederlands … De moedertaal die je uiteindelijk leert, is de taal die je aangeboden krijgt, het lijkt vanzelf te gaan.'
‘Later in je leven vraagt het steeds meer tijd om iets aan te leren. Wanneer je een tweede taal op school leert, is dat meest ideale moment immers voorbij, maar je brein leert nog wel heel vlot. En al kan je levenslang blijven bijleren, als volwassene gaat het nog moeizamer: je brein is grotendeels gevormd.’
‘Ook hoe je met emoties omgaat, leer je aan in de kindertijd. Heeft een kind emotionele problemen, dan grijp je dus best meteen in. Als je er bijvoorbeeld anderhalf jaar mee wacht, zoals nu gebeurt door de wachtlijsten, stagneert die emotionele ontwikkeling. Later kost het veel meer moeite om het in te halen. Daar staan wij in onze maatschappij te weinig bij stil.’
Wat gebeurt er met een kind dat moet wachten op hulp?
‘Bij een kind dat emotioneel in de knoop zit, kan zowel de emotionele als schoolse ontwikkeling vastlopen. Zo kan er een ontwikkelingsachterstand ontstaan.'
'Hoe langer je wacht om dat aan te pakken, hoe meer ondersteuning en begeleiding er nodig is. Dat heeft een grote impact op de maatschappij, want het betekent een veel hogere kost. Hoe vroeger je erbij bent, hoe minder tijd, inzet en geld het kost.’
‘Zelfs kinderen met suïcidale gedachten worden vandaag te vaak zonder hulp naar huis gestuurd. Want er is te weinig personeel en onvoldoende aanbod. Terwijl zelfdoding de tweede belangrijkste doodsoorzaak is bij Europese jongeren tussen 15 en 18 jaar, na verkeersongevallen.’
‘Het is toch vreemd dat wij de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg normaal vinden? Breekt een kind ’s morgens een been, dan zit het tegen de avond in het gips. En terecht. Maar psychische klachten laten we aanslepen, daarover maakt de maatschappij zich veel minder druk.’
Dertig procent van de kinderen maakt ingrijpende ervaringen mee
Moeten psychische aandoeningen dezelfde aandacht krijgen als fysieke?
‘Natuurlijk. Je kunt trouwens het fysieke en psychische niet los van elkaar zien. Een kind dat ingrijpende levenservaringen doormaakt met veel stress, heeft later een grotere kans op auto-immuunziekten, diabetes, hart- en vaataandoeningen of kanker.’
Welke ingrijpende levenservaringen kan een kind meemaken?
‘Het gaat bijvoorbeeld om mishandeling en misbruik, maar ook over emotionele verwaarlozing of de scheiding van de ouders. Dertig procent van de kinderen maakt zulke ervaringen mee. Dat percentage zou nog hoger liggen als je andere stresserende ervaringen meerekent, zoals langdurig gepest worden op school.’
Veerkracht in een warm nest
In welke mate heeft de omgeving een impact op het mentaal welzijn van een kind?
‘Vroeger werd er al snel met een beschuldigende vinger naar de ouder gewezen als een kind het moeilijk had. Vergeet echter niet dat elk kind een eigen karakter, temperament en mate van psychische kwetsbaarheid heeft. Dat is genetisch bepaald en staat dus los van de omgeving waar het kind opgroeit.’
‘Ook in een warm nest kan een kind het mentaal moeilijk hebben. Het voordeel van een warm nest met een groot netwerk is wel dat ouders meer aankunnen. In zo’n omgeving kan een psychisch kwetsbaar kind veerkracht opdoen.’
‘In een gezin waar het moeilijker gaat, zijn er veel minder buffers voor het kind. We mogen geen schuld leggen bij de ouders, want vaak hebben zij zelf een lastige kindertijd achter de rug. Maar we moeten wel erkennen dat een kind in dat geval meer risico loopt op psychische problemen.’
Ook in een warm nest kan een kind het mentaal moeilijk hebben
Hoe kun je gezinnen daarvan bewust maken?
‘Vandaag gaan mensen naar de huisarts en zeggen ze: ik wil stoppen met roken, want dat is ongezond voor mijn kind. Ik droom van een wereld waar we even gemakkelijk naar de huisarts gaan met de boodschap: ik wil stoppen met agressief zijn, want dat is ongezond voor mijn kind. Of ik heb een alcoholprobleem, en dat is ongezond voor mijn kind. Maar dat gebeurt niet. Dat bewustzijn is er nog niet. Het taboe is nog te groot.’
‘Op dit moment is er weinig kader om intensief met het gezin te werken. Ja, er zijn gesprekken met de ouders, maar bij ernstige problemen is dat vaak niet voldoende.'
'Een heel gezin opnemen zou efficiënter en eerlijker zijn dan alleen een kind uit huis te halen. Als de problemen van ouders niet verholpen worden, keert een kind later terug naar een situatie waar niets veranderd is.’
Naar meer mentale rust
U pleit ook voor meer preventie.
‘Elke euro die je investeert in preventie, verdien je driedubbel terug. Dat is wetenschappelijk bewezen. Door preventie verminder je de kans op psychische problemen. De vraag naar hulpverlening zal dalen, en dus ook de wachtlijsten.’
Hoe ziet u de preventie in de praktijk?
‘Preventie gebeurt in drie stappen. De eerste is bewustwording. Neem opnieuw het voorbeeld van het roken. Roken is ongezond en je doet het niet in het bijzijn van kinderen. Daarvan zijn we ons bewust. We moeten ons ook ervan bewust worden dat langdurige stress nefast is voor de mentale gezondheid.’
‘Als tweede stap reiken we tools aan. Hoe kun je de stress bij kinderen naar beneden halen? Door veel te bewegen in de natuur - zonder prestatiedruk - en voldoende rustmomenten in te bouwen.'
'De speeltijd op school dient om te ontspannen, niet om huiswerk in te halen. Of doe samen met de klas een ademhalingsoefening voor je start aan een toets.’
‘Vroeger gebeurde dat heel spontaan. Oudere generaties wandelden of fietsten naar school. Die hadden dus hun beweging. En ze begonnen hun schooldag met een ochtendgebed. Dat was zo’n rustmoment.'
'Veel mensen kennen die rustmomenten ook van vakanties met de jeugdbeweging. Dan begint en eindigt elke dag met een samenzijn, waarbij een toneeltje wordt opgevoerd of een liedje gezongen.’
Langdurige stress is nefast voor de mentale gezondheid
Wat is de derde stap in de preventie?
‘Vroeg signalen opvangen én behandelen als het toch verkeerd gaat. Een woede-uitbarsting van een kind is een noodsignaal. Leerkrachten kunnen die signalen zien. Met een multidisciplinair team op school zou je dan snel en laagdrempelig hulp kunnen aanbieden. Zo zouden veel kinderen goed geholpen kunnen worden.’
‘Alleen moet er nu in geïnvesteerd worden, om er later de vruchten van te plukken. Toen de coronacrisis begon, was er ook geen capaciteit in de ziekenhuizen om de patiënten op te vangen. Maar men heeft capaciteit gecreëerd. Dat kostte veel geld, maar het heeft geloond. Hetzelfde is nodig in de psychologische zorg. Verhoog de capaciteit, met meer waardering voor de mensen die er werken.’
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de website www.zelfmoord1813.be.
