Kunst en cultuur op voorschrift is nog niet zo'n gek idee
In Brussel loopt momenteel een proefproject waarbij psychiatrische patiënten kunst krijgen voorgeschreven door een arts. Kunnen kunst en cultuur helend zijn voor onze gezondheid? Als geneesmiddel, pleister of ook preventief? We vroegen naar de mening van CM-voorzitter Luc Van Gorp (56).
Het proefproject van het psychiatrisch daghospitaal Paul Sivadon, verbonden aan het Brugmannziekenhuis, loopt zes maanden. Patiënten krijgen een museumvoorschrift als de behandelend arts denkt dat een culturele uitstap een heilzaam effect kan hebben. De arts duidt het museum dat de patiënt wil bezoeken aan, hoeveel familieleden er mogen meegaan en plaatst er zijn handtekening onder. De kosten van de tickets zijn voor de stad Brussel. De mosterd voor dit project haalden ze in Canada, waar ze dergelijke aanpak al langer inzetten.
Volmondig ja
CM pakte vorig jaar ook uit met een soortgelijk oefenproject. Samana en BOZAR sloegen de handen in elkaar voor Kunst op verwijzing, dat kaderde in een groter internationaal opzet. Het project onderzocht of kunst een meerwaarde kon betekenen op het vlak van positieve gezondheid en levenskwaliteit van personen met een bepaalde kwetsbaarheid. Schilderijen van de kunstenaar David Hockney waren de leidraad. Luc Van Gorp: ‘We verwelkomden mensen op Hockneys tentoonstelling in BOZAR. Sommigen werden in groep uitgenodigd door Samana, anderen individueel doorverwezen door een CM-gezondheidsconsulent, een paramedicus, een adviserend arts of een maatschappelijk werker.’
Een natuurwandeling of een theatervoorstelling kunnen evengoed een geneesmiddel zijn
In het evaluatierapport staat te lezen dat alle mensen die deelnamen aan het project onomwonden ja zeiden op de vraag of het een positief effect had op hun gezondheid. En ook dat de cultuuruitstap hen misschien niet genas van hun ziekte, maar wel een lichtpunt, een anker, een uitlaatklep en afleiding had geboden. Luc Van Gorp: ‘Ik voel dat aan alsof die mensen in een soort cocon leefden en door die uitnodiging of verwijzing van een externe opnieuw naar buiten konden.’
In het rapport staat ook dat de mensen zowel de ervaring van het beleven van kunst als het uitwisselen met lotgenoten of anderen apprecieerden. Maar ook de gevoelens die deze beleving bij hen opwekte én het krijgen van een ticket door een voorschrijver zorgden voor een positief effect op hun levenskwaliteit, ook al was het maar voor even.
Luc Van Gorp: ‘Die resultaten bevestigden wat we al langer weten en wat ook in Canada in bepaalde gebieden al is ingeburgerd: dergelijke initiatieven werken en de kostprijs bedraagt minder dan medische kosten. Mijn standpunt is dat zolang we het geneesmiddel enkel zien als een pilleke, we er niet gaan komen. Je moet het woord uitrafelen: een middel om te genezen. Dat kan evengoed een natuurwandeling of een theatervoorstelling zijn.
Niet vanuit de klacht, maar vanuit kracht
Dat een arts in de toekomst een cultuurkuur zou voorschrijven, vindt Van Gorp dus niet zo’n gek idee. ‘Het lijkt misschien vreemd dat artsen cultuur of kunst zouden voorschrijven. Maar als je dat echt kunt integreren in een behandelplan, zou het pas serieus worden genomen.’ Het is een idee dat natuurlijk wel wat weerstand kan opwekken bij wie enkel klassieke geneesmiddelen voorschrijft, merkt hij op.
‘Nu schrijft een arts een voorschrift altijd voor een klinische situatie. En op dit moment heeft een arts daarin een ongelofelijk machtige positie. Vanuit de geschiedenis dat hij een diagnose stelt en een behandeling voorschrijft. En daar zit al een probleem’, stipt Van Gorp aan.
‘Bij de omslag naar een bredere visie op gezondheid, zien we dat er veel meer componenten dan enkel het klinische zijn. Meer nog, de gezondheidszorg zelf is slechts voor 13 procent verantwoordelijk voor de gezondheid van mensen. Daarnaast zijn er al die andere componenten: met tijd, geld en je lijf omgaan, verbonden zijn met anderen, ervaren van levenskwaliteit, zin ervaren … Die dingen gebeuren niet in de gezondheidszorg, maar in andere contexten waar je leeft, woont en werkt.’
Zolang we het geneesmiddel enkel zien als een pilleke, gaan we er niet komen
Luc Van Gorp heeft zelf een klinische opleiding gehad en geeft aan dat er al in de opleiding van artsen iets zou moeten veranderen. ‘Je leert vooral denken vanuit klachten. Zo beperk je het voorschrift tot een pilleke, dat bijna een doel op zich is. Een arts moet niet vertrekken vanuit de klacht, maar vanuit de kracht van mensen. En kracht kan bijdragen tot het verhelpen van de klacht. Dat klinkt heel flauw, maar is wel waar en bewezen. Je moet niet vragen aan de mensen: Wat is je probleem?, wel: Hoe is het met je? Gelukkig gebeurt het vandaag meer en meer dat artsen zo werken. De vraag Hoe is het met je? biedt opening. Als patiënt heb je dan het gevoel dat er meer ruimte is om te vertellen en dat er echt geluisterd wordt. Ik ben van mening dat de helft van de problemen al opgelost kunnen worden door écht te luisteren.’
In zo’n gesprek tussen arts en patiënt ziet Van Gorp ook kunst en cultuur inpassen. Denk je niet dat je eens zou kunnen ontspannen door naar het theater gaan? Zou naar een tentoonstelling gaan je geen ander perspectief kunnen bieden? Want dat is wat je nodig hebt: een ander perspectief. Nu denken we: de dokter gaat mijn probleem wel oplossen, maar heel vaak ligt de oplossing van het probleem bij onszelf. Een coach of begeleider die je op weg helpt, is wel een meerwaarde. Kunst en cultuur kunnen je ook stimuleren om de dingen anders te bekijken.’
Creativiteit van onderuit
Luc Van Gorp is overtuigd: ‘Kunst en cultuur kunnen raken. Ze kunnen mensen opnieuw in verbinding brengen. Met zichzelf en met anderen. Dat is goed voor iedereen, niet alleen voor mensen die kwetsbaarder zijn. Of het nu een festival is, een film, een museumbezoek … dat maakt niet uit. Mijn conclusie is dat kunst en cultuur ook zorg zijn.’
Kunst en cultuur kunnen raken. Dat is goed voor iedereen
Hij geeft aan dat als je hem dit vroeger verteld zou hebben – hij als klinisch opgeleide – dat hij waarschijnlijk zelf zou zeggen: Wat ne zever, al dat gezwets. Maar met wat hij nu weet, kan hij alleen maar zeggen dat een medische opleiding wel nog wat blinde vlekken heeft. ‘Elke zorgopleiding zou moeten vertrekken vanuit een bredere visie op gezondheid waarbij alle aspecten van een gezond leven aan bod komen. En niet alleen ik ervaar dat zo.’
Als voorzitter van CM is Van Gorp ambassadeur voor die bredere kijk op gezondheid. ‘Choreograaf Seppe Baeyens gaf onlangs aan dat hij graag iets samen wil uitwerken met CM. Ik zag zijn voorstelling, hij werkt samen met kwetsbare jongeren uit Molenbeek. De dansers creëerden zo’n verbinding bij het publiek en dat droeg zichtbaar bij tot het welbevinden van wie de voorstelling bijwoonde. Daarom antwoordde ik: Ja, met jou samenwerken past binnen de missie van ons gezondheidsfonds. Mensen die via kunst en cultuur willen bijdragen aan zorg, mogen hun idee altijd doorsturen. Laat de creativiteit maar komen. We moeten zoeken naar allerhande samenwerkingsverbanden. Overal. Van onderuit.’
Deze 5 cultuurvoorstellingen raakten Luc Van Gorp onlangs
- Zullen we samen van toutpetit: een intergenerationele dansvoorstelling voor ouderen en kinderen. ‘Het is aandoenlijk om te zien hoe ook een oudere dame met dementie een heel uur heeft genoten en mee was in het verhaal, ondanks haar aandoening. En vooral om te zien hoe haar twee dochters hun moeder weer even zagen openbloeien. Dan weet je dat die mensen op z’n minst een leuke namiddag hebben gehad.’
- Slingertouw Geluk van Kaboekie: ook een intergenerationele voorstelling die rondtrekt langs scholen en woonzorgcentra. ‘Via gedichten worden er allerhande thema’s aangeraakt. Een mooie aanpak die echt binnenkwam.’
- Het laatste optreden van Rob de Nijs in het Sportpaleis. ‘Die man heeft iets ongelofelijk diepzinnig toch wel, en vooral dat laatste concert heeft me echt geraakt. Op een bepaald moment brak zijn stem en op een of andere manier schakelde hij het publiek in. Eigenlijk zou hij gestopt moeten zijn op dat moment, maar – en hij zei dat ook – hij kreeg zijn stem terug van zijn publiek. Het was een afscheid in grootsheid, niet in mineur. Het was waardig, ondanks zijn ziekte.’
- VerpleegThuis van Teun Toebes. ‘Teun Tobbes is een jongeman die samen met mensen met dementie op een gesloten afdeling in een verpleeghuis in Utrecht woont. Hij schreef daarover een boek en heeft ook een interactieve theatervoorstelling. Teun kan mensen echt raken. Ik was haast fier dat ik bij die voorstelling mocht zijn.’
- BIRDS van choreograaf Seppe Baeyens op een heel bijzondere locatie, in Huis Perrekes. 'Dat is een huis waar personen met dementie op een unieke wijze samenwonen en leven. ‘Dat was zo bijzonder: één groot feest. Bewegen is normaal niet echt mijn ding, maar alle bewoners en hun familie deden mee. Ik zat zo ver mee in de beleving, dat ik zelfs durfde te bewegen (lacht). Die dansers slaagden met hun ogen erin om iedereen mee te laten doen. Ik dacht toen: dit is zorg.’